Cách chăm sóc nghệ thuật chơi Bonsai mi ni

các loại cây cảnh

Đất Thăng Long đã từng nức danh với những vườn ngự uyển thời Lý, Lê nay vẫn còn ghi trong sử sách. đặc thù cây thế ở vùng đất nghìn năm văn vật thường tạo dáng theo một chủ đề nặng về luân lý, đạo đức như thế tam đa, ngũ phúc, phụ tử, huynh đệ, song thụ và thường sử dụng 4 dáng chính như: trực, hoành (nằm ngang), huyền (thác đổ), xiêu (nghiêng). Nhưng phần nhiều các cụ lại thích dáng trực để tả cho sự ngay thẳng cương trực, các dáng khác tuy đẹp và lãng mạn nhưng lại mềm mại, gãy đổ.

Cây cảnh có trăm ngàn cái đẹp, đẹp về hình thức lẫn ND, đặc thù là công dụng tầng lớp, nhưng cái đẹp thường là cái không thể cắt nghĩa được. Do đó nhà văn Sơn Nam đã viết: “Non bộ và cây kiểng bắt nguồn từ một triết lý, nói nôm na là một đạo nghệ, đạo nghĩa”.

Lão Tử và Trang Tử khuyên con người hãy quay về với tự nhiên, phải sống tương sinh tương hòa với trời đất ơi cỏ cây. Người chơi cây kiểng cảm thấy thiên nhiên như gần gụi bên mình, trời đất ơi minh mông như gom về một mối. Người Trung Quốc cũng gọi cây cảnh thu nhỏ là Penjing, là bức tranh ba chiều và là một thứ thơ ca lặng im. thánh sư ta chơi cây kiểng không những quan tâm tới “nhứt hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp” có nghĩa là nặng về dáng cây, thế kiểng, tàn nhánh, lá mà còn yêu tiếng chim hót trên cây, tiếng dế trong hốc đá và cả ánh trăng thanh trong những đêm hè.

Trong cuộc sống hấp tấp bữa nay, thỉnh thoảng gần gụi với cây cảnh tâm hồn tôi sẽ trở nên thư thái, nhẹ nhõm và tạo ra được những xúc cảm dương tính, cuộc đời sẽ chan chứa vui sướng. Càng quan hoài đến chúng, chúng sẽ càng chia buồn sẻ ngọt với chúng tôi. Khách Tây ba lô đến Việt Nam mỗi lần nhìn các cụ già say mê ngắm từng chậu kiểng hoặc trầm tư trước những cục đá vô tri vô giác đều không khỏi ngạc nhiên về thái độ và bắt mắt thong dong tự tại của con người Việt Nam.

Để có những chậu cây cảnh trước nhất phải lấy cây từ nơi hoang dã như sung, si, thông, trắc cũng có thể cấy ghép ở vườn, trồng vào chậu như khế, me, tùng, mai…
Những nghệ nhân đầy nhiệt huyết với nghệ thuật cây cảnh chấp nhận từ 10 – 20 năm để hoàn chỉnh một cây thế với những nguyên tắc tạo hình tận tường và nghiêm ngặt. Gây dựng một chậu cây cảnh lâu năm không hề dễ dàng ai cũng làm được, huống hồ là cả một vườn cảnh. Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và do vậy bồn cảnh cũng có những kiểu dáng khác nhau. Người lớn tuổi, tính nết mô phạm, thích mẫu mã chịu tác động của nho giáo, mô tả những thế cây: Phúc – Lộc – Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu… Người trẻ tuổi thích khoáng đạt, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuông như dòng thác.

Thơ ca Trung Quốc và Việt Nam thường ca tụng “tùng hùng vĩ, mai thanh kỳ, trúc thanh tao, liễu yểu điệu như thiếu nữ”, lại còn coi Tùng – Trúc – Mai là tam kiệt hoặc tam hữu (*). Trái lại cũng có một số cây bị người đời xa lánh vì nó không đem lại niềm vui, hạnh phúc cho người “ma cây gạo, cú cáo cây đề”.

Đối với cây kiểng phương Nam, đòi hỏi người chơi phải có trình độ cao về tay nghề vị mỗi lối chơi, mỗi thế kiểng đều mang một công dụng triết lý. hình thức nghệ thuật nầy được uốn sửa theo tích, vật linh hoặc những hình tượng về đạo nghĩa như thế phụ tử, mẫu tử, phu phụ, huynh đệ, tỉ muội, xuy phong, long thăng, long giáng, hạc lập, nhứt trụ kình thiên…

Thời phong kiến, các bậc vua chúa còn phân chia cây kiểng ra làm nhiều thứ bậc: vua chơi cây trắc bách diệp, quan đại thần chơi cây loan, nho sĩ chơi cây si và bậc giàu có chơi cây liễu. Người chơi cây kiểng ít nhiều đều chịu thúc đẩy của triết lý phương Đông. Lão Tử cho thấy “Đại khối trầm tĩnh vô ngôn”, một cây kiểng sống lâu năm cũng giống như một ông già minh triết đang trầm ngâm trước trời ơi minh mông.

Về mẫu mã (style), người chơi kiểng cổ thường xếp đặt theo thời trang tam cương ngũ thường, xuy phong mẫu tử hoặc tam tòng tứ đức nhằm tạo nên những khuôn mẫu luân lý và đạo đức cổ nhân. Mỗi cây kiểng, mỗi dáng thế ngoài vẻ đẹp hình thức còn mang một ND sâu kín mà người chơi muốn gởi gắm vào đó “Tâm ư trung hình ư ngoại”.

cây đa cảnh Mỗi người đều nhìn vẻ đẹp bằng cái tâm, bằng sự thể nghiệm, cũng như nhà văn Sơn Nam cho thấy cây kiểng đóng vai trò viên ngọc, cái đỉnh đồng. Nó gần gụi với con người và thơ mộng như một bài thơ siêu thoát, hiền hậu. Có người ham đến nỗi muốn thổi hồn vào từng gốc cây và trân trọng như gìn vàng giữ ngọc. Nhà thơ Cao Bá Quát cả đời chỉ khâm phục có hoa mai “nhứt sinh đê thủ bái mai hoa”. Nguyễn Trung Ngạn coi mai hơn hẳn các loài hoa khác “Dã mai cốt cách nguyên phi tục”. Phan Kế Bính đã từng viết: “Nhàn cư vô sự”, lúc thanh nhàn thánh sư ta giải trí bằng cách đắp đá trồng cây để ký thác hoài bão, di dưỡng tâm tính và giữ cho thần chí được khoan khoái.

bán cây công trình Cây cũng có thứ thanh cao, có thứ tầm thường, có thứ nhã, có thứ tục (**) nên hầu hết những người sành điệu đều chọn những cây có tác dụng thanh cao và có giá trị nghệ thuật để đưa vào chậu, chả hạn như sung, ngâu, nguyệt quới, mai vàng, khế, lựu… hoặc những cây mang tính trầm ngâm, u tĩnh, tiêu biểu cho sự ẩn dật như sanh, si, gừa, bồ đề…

 

 

hiện tại, người chơi kiểng không còn những nét ràng buộc và gò bó như xưa, nhứt là từ khi kiểng Bonsai phát triển mạnh. Khác hơn kiểng thế Hà Nội và kiểng cổ Nam Bộ,

các loại thế cây cảnh chả hạn như mai, trúc, tùng đẹp vì nó biểu tượng cho những đức tính cao quý “ngự sử mai, quân tử trúc, phu quân tùng”. Mai, đào khả ái, thanh cao lại còn là hoa Tết, là sứ thần của mùa Xuân. Cây liễu biểu tượng cho vẻ đẹp của phụ nữ “mình liễu, liễu yếu đào tơ”.

Nhiều thế cây khá phổ biến bây chừ như: thế “Trực cảm” biểu tượng đức tính ngay thẳng, liêm khiết, liền; thế “Huyền nhai” biểu thị tâm hồn thoáng đạt, lãng mạn, sung túc; thế “Xiêu phong”, thế “Hoành phi” chỉ tinh thần vươn lên, quyết không khuất phục trước bạo lực. Nói chung, cũng như cây cảnh theo trường phái cổ điển, mỗi thế cây cảnh đều trình bày một tính cách độc đáo riêng. Tùy tính tình của người chơi mà chọn dáng cây sao cho thích hợp.Giới chơi cây cảnh, ngoài công nghệ lão hóa, thu gọn dáng cây, họ còn lắp ghép cây cảnh vào đá núi, san hô, gốc cây khô… để tạo ra một khoảng thiên nhiên thơ mộng đầy ấn tượng như: cảnh cây đa bến cũ, cảnh hang động sầm uất, cảnh ghềnh đá chông chênh, cảnh miền quê êm ả… hẳn nhiên để việc lắp ghép đạt đến nghệ thuật lý tưởng đòi hỏi nghệ nhân phải có trình độ thẩm mỹ cao, óc hình dung phong phú.Qua thú chơi cây cảnh, ở chừng mực nào đó, ta có thể nói, con người đã sáng tạo ra khung cảnh thiên nhiên sinh động và quyến rũ. Thật là huých, sau những giờ phút cần lao cực nhọc, ngồi bên ly trà xanh bốc khói, ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng được thu hẹp trong chậu cây cảnh mi ni đặt trên bàn nước, sẽ thấy tâm hồn thanh thoát, phiêu bồng.

hiện tại, thú chơi hoa và cây kiểng đã trở nên một nhu cầu, nhu cầu hưởng thụ và thư giãn, nhu cầu thưởng thức và sáng tạo nhằm vươn tới chân – thiện – mỹ. dù rằng cây cảnh hiện nay bị chi phối bởi nhiều xu hướng thẩm mỹ và nhiều môn phái khác nhau nhưng tất cả đều cùng hướng về cái đẹp, cái đẹp trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với tự nhiên

nên, người chơi kiểng rất thích băng rừng lội suối để săn tìm những dáng cây độc đáo, thân hình vặn, có cỗi rễ oằn èo, tượng trưng cho sự sống trơ trụi một mình giữa đỉnh hú mây ngàn mà vẫn hiên ngang vượt qua phong ba bão táp.

 

 

 

cay ca

Chơi cây cảnh, người xưa chú trọng đến 4 nguyên tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp. Chính bởi vậy, ta thấy cây cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để biểu tượng cho tam cương (quần thần, phu tử, phu phụ), ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín), tam tòng (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh).Các nghệ nhân còn sáng tạo nghệ thuật chơi cây cảnh với đặc tính nhân cách hoá cây thành những con vật gần gụi trong tự nhiên như: nai, ngựa… đến những loài vật có hình tượng như: cá hoá rồng, bộ rễ với nét rồng, thường gặp nhất là thế rồng lên (thăng long), rồng xuống (hạ long, long giáng) hay thế rồng bay hoặc cuồn cuộn cả một đàn rồng mẹ, rồng con (quần long).Chơi cây cảnh lên đến hoàn thiện khi người xưa lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm cốt lõi cho nghệ thuật cây cảnh. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.
Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phượng. Đây là những cây gỗ lưu niên cùng họ hàng ruột rà với nhau, chịu được nắng mưa mà vẫn 4 mùa xanh tươi, nhân giống dễ dàng (giâm, chiết, ghép).Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thòi (xuân tùng, hạ trúc, thu cúc, đông mai) diễn tả ước muốn hạnh phúc vĩnh cửu của con người.Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, vạn thọ vô cương, ứng với Phúc – Lộc – Thọ.
Thú chơi cây xanh cảnh ở nước ta có từ thòi xa xưa, cốt tử là tầng lớp thượng lưu, chơi để dưỡng tâm, dưỡng thần, tránh dục vọng. Cũng không ít người dùng cây cảnh để tô vẽ thêm cuộc sống giàu sang, quyền thế của mình. Thời phong kiến, nghệ thuật chơi cây cảnh từ dân gian đến chốn cung đình ít nhiều chịu ảnh hưởng môn phái cổ điển Trung Quốc. Theo trường phái này, cây cảnh bất luận loại gì cũng phải mang dáng vẻ của những con vật quý hiếm như: long, lân, quy, phượng, hạc, lộc.Bộ tứ linh long, lân, quy, phượng biểu trưng cho quyền lực, thành đạt, sống lâu, phú quý. Hạc, lộc biểu thị sự giàu có, cao nhã, hạnh phúc. Mỗi phong độ của mỗi con vật cũng hàm chứa những hoài bão riêng. Thế “Thần long bái vĩ”, thế “Mãnh hổ giáng lâm” mô tả sự mơ ước có sức mạnh, thâu tóm quyền lực, làm nên sự nghiệp lớn lao. Thê “Phượng hoàng đăng sơn”, thế “Bạch hạc đơn vũ” nói lên niềm khao khát tự do, an nhàn, hạnh phúc. Ngoài các thế, dáng cây cảnh nói trên, còn có nhiều thế, dáng khác do nghệ nhân tự tạo, ký thác hoài bão của mình.hiện tại, người chơi cây cảnh chạy theo trường phái cây cảnh Hà Lan, Nhật Bản. bởi vậy, môn phái cây cảnh cổ điển không còn chiếm địa vị độc tôn. Theo các môn phái cứ để cây cảnh tăng trưởng tha hồ, thiên nhiên. tuy thế, muốn cho cây có bộ gốc rễ hấp dẫn, chi nhánh cân đối, có tư thế đạt đến nghệ thuật lý tưởng thì cũng phải cần đến bàn tay điêu luyện của nghệ nhân giàu óc mường tưởng và lòng kiên trì, kiên nhẫn. Một cây xanh cảnh đẹp rất chú trọng đến bộ gốc, rễ. Từ bộ cỗi rễ kết hợp, cân đối có sẵn, người chơi cây cảnh sẽ gửi gắm tâm sự, tình cảm của mình qua cách tự tạo ra các thế cây.

Người Huế ngoài những cây kiểng uốn sửa theo quy cách cung đình, họ còn thích chơi những cây có trái sum sê biểu tượng cho sự sung mãn, phát tài, đặc trưng là những cây có hoa thơm man mác, dịu dàng.

Tomlinson, bậc thầy về Bonsai thế giới khẳng định Nhật đã tôn vinh vẻ đẹp của tự nhiên bằng cách đưa cây vào chậu và nâng nó lên thành triết lý sống, một hình thức nghệ thuật lý tưởng mang đậm dấu ấn tự nhiên và tâm hồn người nghệ sĩ.

Vào những ngày giáp Tết cổ truyền dân tộc, cây cảnh đủ loại, đủ cỡ, mang nhiều dáng vẻ độc đáo xuất hiện tản mạn trong khu chợ hoa muôn màu, muôn sắc, ngạt ngào hương thơm, vấn đa số dân chơi cây cảnh sành điệu từ các nơi đến thưởng lãm.Nghệ thuật chơi cây cảnh ở nước ta khái quát tuy có thúc đẩy các môn phái Nhật Bản, Hà Lan. Trung Quốc… nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Chơi cây cảnh dù là môn phái hiện đại hay cổ điển vẫn là thú chơi sung túc, cao nhã, vừa có tính nghệ thuật vừa mang ý nghĩa triết lý sâu sắc. Qua thú chơi cây cảnh, con người đã gửi gắm vào đó tình quê hương xứ sở, song song biểu đạt ý chí vươn tới chân – thiện – mỹ…

thành thử, người chơi cây kiểng luôn có những khát vọng trường thọ, xem cây cảnh như một bức tranh kỳ mỹ, một viện điều dưỡng Free có khả năng điều chỉnh cuộc sống con người. có nhẽ bởi vậy mà nhà văn Lâm Ngữ Đường (TQ) mới viết: “Nhà cửa không cây cối chung quanh thì trơ tráo cũng như người không bận quần áo…” (***)

Mỗi thế kiểng đều phải cắt tỉa, uốn sửa đúng tàn, đúng điệu, không thừa không thiếu. Ngay cả ngọn cây cũng có nhiều cách trình bày khác nhau tùy theo tâm ý của mỗi người. Nếu uốn cho ngọn cao lên gọi là “tàn vỏ”, trình bày sự vươn lên và hàm ý kiêu căng kiêu ngạo. Uốn thấp gọi là “tàn văn”, trình bày sự khiêm tốn. Uốn vừa là “trung dung”. Các tàn nhánh cũng dựa theo các nguyên lý âm dương “âm cực dương sinh, dương cực âm sinh” cốt tạo nên sự cân đối hài hòa. cho nên, có nhiều nghệ nhân rất nghiêm khắc với cách tỉa cành, cắt ngọn, dựa trên ba yếu tố Thiên – Địa – Nhân.

Chơi cây xanh cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. ban sơ thú chơi này chỉ có những gia đình quyền quý. Ngày nay, thú chơi cây cảnh đã phổ thông đến nhiều từng lớp, đặc biệt lớp người lớn tuổi. Người xưa có câu: yêu cảnh, yêu hoa hoá ra yêu đòi. Nhìn một chậu cây cảnh, ta sẽ thấy hội tụ trót hay một phần vũ trụ. Trong cái nhìn nói chung, ta sẽ thấy được cái hùng vĩ của một cây đại thụ trong thiên nhiên. ngoại giả còn cảm nhận được mối giao hoà giữa tự nhiên và con người, biểu đạt triết lý con người có thể hoàn thiện tự nhiên chứ chẳng thể sáng tạo thiên nhiên

Bonsai có cội nguồn từ Trung Quốc và phát triển mạnh ở Nhật, một loại hình nghệ thuật mô phỏng thiên nhiên và được coi là những tác phẩm nghệ thuật sống, đòi hỏi người chơi không chỉ có một tâm hồn nghệ sĩ, một bàn tay khéo léo mà còn phải hiểu biết về đặc điểm sinh thái của từng loài cây và khoa học nuôi trồng. Mỗi cây Bonsai là một tác phẩm độc đáo, chẳng thể có hai cây hoàn toàn giống nhau và cũng không có cây nào đạt tới mức hoàn thiện. Kiểng Bonsai rất thanh thoả và tự nhiên nhưng hàm chứa một khái niệm nhẫn nhục, từ tốn, tượng trưng cho tinh thần chịu đựng, trầm tĩnh, trang nghiêm và đức hạnh.

tiên tổ ta nghiệm thấy rằng “Sơn trung tự hữu thiên niên thọ. Thế thượng nan phùng bách tuế nhân” (Trên núi ngàn năm cây vẫn có. Trên đời khó gặp người trăm tuổi).

Những ý trung nhân thích thiên nhiên xoành xoạch ứng xử với cây kiểng như một bạn hiền và còn coi đó là một nguồn cảm hứng bất tận, giúp họ vươn tới cái đẹp để hoàn thiện cuộc sống.